Dodaars

Dodaars

Vandaag een rondje Flevopolder. De Lepelaarsplassen en de Oostervaardersplassen. Soms ben je niet blij, als je de vogels alleen maar van een grote afstand kunt bekijken. Maar Riet en ik werden wel blij, toen we een prachtige Dodaars vlak voor de kijkhut in de Lepelaarsplassen zagen zwemmen. Wat een mooi klein beestje. Later zagen we in de Oostervaardersplas ook nog een jonge Dodaars zwemmen en rennen over het water. Alleen hierom was de dag al geslaagd.
Internet afgezocht naar wetenswaardigheden over het kleinste lid van de Futenfamilie.

Dodaars

De dodaars (Tachybaptus ruficollis – Little Grebe) is met zijn 26 cm het kleinste lid van de futenfamilie. (Nog behoorlijk veel kleiner dan een Waterhoentje) Het is een donkere vogel en heeft een vrij korte nek met een roodachtige hals. De snavelbasis is groengeel. Zeer compacte bouw en witte 'poederdons' als achterste. Poten zijn voorzien van zwemvliezen.  In het winterkleed zijn de flanken en de borst vaalwit van kleur.  Ze komen voor in heel Europa behoudens Scandinavië, in heel zuidelijk Afrika en in Zuid en Zuidoost-Azië.

Rennend over het water

Deze vogel leeft in zoetwatermeren,   vijvers en traagstromende rivieren. Maar ook in reservoirs en grindputten. Dodaarzen zijn broedvogels van ondiepe en beschutte wateren. Duinmeren, uiterwaarden, vennen en brede sloten zijn geliefde broedplaatsen. Zijn legsel bestaat uit 4-6 witte eieren op een platform van drijvende vegetatie. De ouders delen de broedperiode van 19-25 dagen. De jongen kunnen zichzelf voeden en kunnen vliegen na 44-48 dagen. Vrij schaarse broedvogel. Broedperiode April tot juli .

Dodaars jong

Dodaarzen danken hun naam aan hun korte, witte achterwerk.
Het achterste is het gehele jaar voorzien van een vuilwitte 'poederdons', de 'dodde-aars'.
In het Vlaams heet hij Dod-aars. Die Vlaamse naam is veel beter, want hij heeft opvallend veel veren (een dot) van achteren, maar vrijwel geen staart.
Jagers noemden vroeger de Dodaars ook wel "hagelzakje" Ze werden namelijk geschoten, gevild en binnenstebuiten gekeerd, om als zakje te worden gebruikt om de hagel voor het geweer in te doen.
In het Zuid Afrikaans het-ie "Kleindobbertjie" en in het Fries Dûkerke.

Rennend over het water

Dodaarzen leven van waterinsekten, schelpdieren en kleine visjes. In de broedtijd vormen insekten het grootste deel van het menu. De aanwezigheid van waterplanten is een belangrijke voorwaarde voor het voorkomen van deze markante kleinste fuutachtige. De dodaars jaagt op het oog op waterinsecten en visjes.

Dodaars

Een schuwe vogel, die zich verstopt zodra mensen ontwaard worden door te duiken en zich aan waterplanten vasthoudt, de snavel als snorkel gebruikend. Op deze manier kan de dodaars zich lange tijd aan het gezicht onttrekken. Dodaarzen duiken regelmatig.

Vaak verraad de vogel in de broedtijd zijn aanwezigheid alleen door de roep, een hoge triller die klinkt als bi-bi-bi-bi. In de winter zoekt de dodaars opener water op en is dan ook op vijvers in steden te vinden, hoewel de vogel ook dan erg schuw blijft.Bedreigd of niet? De soort staat niet meer op de Rode Lijst vanwege de duidelijke toename van het aantal broedparen in ons land sinds de jaren negentig. Wel moet opgemerkt worden dat een strenge winter grote invloed kan hebben op de stand. (bron vogelbescherming, vogelvisie, Wikipedia, IVN Vecht & Plassengebied, vogelwachtuden)

Dodaars is onze eigen pinguin ( bron Theo Schildkamp)

Als je 'ploep' hoort in het water en je ziet een kogelrond vogeltje als een ondergeduwde kurk uit het oppervlak naar boven schieten, dan is dat een Dodaars. Een tamelijk kleine vogel. Niet veel groter dan een Merel, inclusief diens lange staart. Zelf bezit de Dodaars geen staart. Net zoals zijn grote neef, de Fuut, Maar die mag weer showen met een parmantige kuif, een fraaie kraag en stoere bakkebaarden. En met bovendien een forse snavel en een lange, ranke hals. Nee, de Dodaars werd niet zo gul bedeeld.Het is een eenvoudig beestje, roodbruin in de zomer, grijsbruin in de winter. Tussen mannetje en vrouwtje zie je geen verschil. Ook hun stemgeluid is hetzelfde. Het is een hoogst merkwaardig soort gehinnik, een soort triller die wat betreft toonhoogte en snelheid nu eens aanzwelt, dan weer afneemt. Graag geven ze het tweestemmig ten beste, vooral gedurende de baltstijd. Forse duetten worden er dan ten gehore gebracht, waarbij de twee verliefden tegenover elkaar in het water liggen en de heer de dame zo nu en dan een sliertje waterplant aanbiedt. Heel netjes. Heel elegant. De tweezang moet als vervanging dienen van het opzienbarende baltsgedrag dat andere fuutachtigen erop na houdenVeel meer dan een breed rompje met een nekje en een koppie is de Dodaars niet. Er zitten natuurlijk wel twee poten onder. Maar ook die doen ons de wenkbrauwen vragend optrekken. Ze zitten namelijk zo ver achter aan het dikke lijfje dat de vogel er nauwelijks op kan lopen. Ze maken slechts een onbeholpen en traag gescharrel mogelijk, waarbij het beestje telkens naar voren dreigt om te kiepen. En laten we het over de voeten zelf maar niet hebben: rare flapvoeten zijn het, met slobberige tenen. Net een pinguïn, die Dodaars.Van lopen houdt hij dan ook niet. Van vliegen evenmin. Zwemmen, dat is zijn lust en zijn leven! In het water voelt hij zich als een vis in het water. Maakt niet uit wat voor water. Zoetwaterplassen, moerassen, vennen, beken, sloten en vaarten: allemaal prima. Maar echt favoriet zijn de plekjes waar het ondiep is en dichtbegroeid. Daar grabbelt hij, al duikend, zijn kostje bijeen: visjes, slakjes, schaaldiertjes, kreeftachtigen, waterinsecten en zo nu en dan een hapje plantaardig spul. Veren lust hij ook graag. Zijn eigen veren. Dat heeft hij gemeen met de rest van de futenfamilie. Met smaak worden de eigen veren verorberd of aan de jongen gevoerd. Men weet niet precies waarom.Er wordt wel geopperd dat de veren dienen als bekleding van de maagwand, zodat deze enigszins beschermd is tegen scherpe graten, fragmenten van slakkenhuisjes en dergelijk puntig spul. Maar het kan ook te maken hebben met de recycling van belangrijke vitaminen en mineralen.Waarvan we wel het fijne weten is de geraffineerde nestbouw. Het nest is een eilandje van rottend plantenmateriaal. Het schijnt lukraak rond te dobberen, maar het is wel degelijk stevig vastgemaakt aan de plant of de tak waaromheen het werd gebouwd en die dienst doet als anker. Maar waarom geen droge en schone planten als nestmateriaal? Nou, aan netjes en keurig hebben dieren een broertje dood. Om efficiency gaat het! Rottende planten geven warmte af en dat helpt bij het broedproces. Bovendien kleurt het uit de kletsnatte troep wegsijpelende bruingroene sap de oorspronkelijk witte eieren zodanig, dat ze niet van de omgeving te onderscheiden zijn.Slim, maar niet gewiekst genoeg voor alle hongerige nestrovers. Reigers, Kiekendieven en Meeuwen laten zich niet zo gemakkelijk beetnemen. Ze houden danig huis onder de eieren en jongen, ook al worden deze bij gevaar vlug onder het nestmateriaal verstopt. Snoeken lusten eveneens wel pap van de jonge Dodaarsjes. Die er trouwens zelf bijna om smeken opgeslokt te worden. Ze begeven zich namelijk al een paar uurtjes nadat ze uit het ei zijn gekomen te water om een potje te gaan zwemmen. Daarbij wordt nogal gesparteld, want een jong Dodaarsje zwemt meer als een kikker dan als een heuse zwemvogel. Dat ontgaat een Snoek natuurlijk niet.De volwassen vogels blijven echter met de moed der wanhoop zorgen voor nageslacht. Drie broedsels per jaar, telkens bestaande uit een stuk of vijf eieren, zijn heel normaal. Er mogen dus per gezin dertien jongen sneuvelen, wil de soort op peil blijven. De Dodaarzen maken zich er niet dik om, om die kindersterfte. Ze maken zich liever dik uit louter plezier. Want dat is wat ze het liefst: lekker de veren uitzetten.Ze hebben meer van dergelijke aparte gewoonten. Zo laten ze zich bij onraad zo ver onder water zakken dat alleen het koppetje nog boven het oppervlak uitsteekt. Als de periscoop van een duikboot. Waakzaam spiedt het om zich heen. Aan zijn pittige, levendige gezichtsuitdrukking kan je dan heel goed zien dat het een altijd vrolijke en alerte vogel is.De laatste decennia was er tot de '90 aan constante afname die de dodaars op de rode lijst deed terechtkomen. Waarschijnlijk is deze verarming van de natuur veroorzaakt door onze verrijking die zich uit in vies water en waterrecreatie. De situatie is nu weer iets beter, maar het blijft moeilijk dit schuwe dotje veren in de kijker te krijgen.