Een wandeling door Abstede.

voormalige school De Wilg

Samen met de oud collega’s en onder leiding van onze eigen gids een drie kilometer wandeling de Abstede buurt.

En ook dit keer weer langs enkele bijzondere plekjes in de stad Utrecht, die je alleen maar ziet als iemand je de weg wijst en je er attent op maakt.

Net iets ten zuidoosten van de Oosterspoorbaan, schuin achter het Spoorwegmuseum ligt een oud tuindersgebied aan het riviertje de Minstroom.

Abstede ligt tussen Sterrenwijk en Oudwijk in het oosten van Utrecht en is gesitueerd rond de één kilometer lange Abstederdijk. De kleine wijk ligt tussen de Oudwijkerdwarsstraat, I.B.B laan en Sterrenwijk.

Een kenmerkend geografisch element van de buurt is de Minstroom, een middeleeuws riviertje, dat vanaf de Maliesingel langs zuidelijk Oudwijk richting de Rembrandtkade in het noordoosten stroomt. 

De groep verzamelt zich in het zonnetje

Het schoolgebouw 'De Wilg' stond bekend als 'de kinderhemel op aarde'.
Door de grote vensters, die uitkeken op de Minstroom, zagen de kinderen het mooie landschap. Het interieur was kleurig met vrolijke details ( ontwerp Frits Loeb)

gymzaal scholengemeenschap de Wilg

Hovenierswoning (1876), Abstederdijk 180a aan de Minstroom. (hieronder)

Het huis is deels onderkelderd. De ongepleisterde gevel aan de Minstroom heeft een monumentale uitstraling en is afgesloten met een kroonlijst. De verdieping op de begane grond was oorspronkelijk opgedeeld in vier delen, woonkeuken, werkruimte, nette kamer, en opkamer.
Het adres van de hovenierswoning is nog steeds Abstederdijk, maar de toegang tot de woning ligt nu aan de Zonstraat, waar een drug is over de Minstroom

Hovenierswoning

De brug over de Minstroom is gerestaureerd maar heeft in de jaren ‘50, wel zijn functie verloren.

De Piet Heinstraat is vernoemd naar de broers Piet en Hein en waren neven van mevrouw De Vink die grote stukken grond in Abstede bezat. In 1887 deden de broers een verzoek tot de bouw van een winkelhuis, 2 hoekwoningen en 27 arbeiderswoningen. Ze kregen toestemming als ze ook een straat van 10 meter gingen aanleggen ( werd bestraat door de gemeente)

Mensen die een huis van de broers huurden moesten lid zijn van de Aloysiusparochie en voor de wet getrouwd zijn.

De garage Zonstraat 46 (wordt nu een appartement ) heeft een geheim.
De muurschildering op de zijwand. Een gedetailleerd schilderij van hoge kwaliteit. Het is de Rotterdamse visafslag aan de Leuvenlaan, die tijdens het bombardement (1940) werd platgelegd.
Zou een gevluchte Rotterdamse vishandelaar hier zijn neergestreken en het uit nostalgie hebben laten schilderen? Het is tot nu toe een raadsel wie het geschilderd heeft.

Het muurgedicht, Zonstraat 44 is een initiatief van actieve buurtbewoners. In de jaren '70 en '80 van de vorige eeuw dreigde de hele Oosterbuurt gesloopt te worden. Dankzij de lange (juridische) strijd hebben de buurtbewoners dit kunnen voorkomen.

De openingszin van het gedicht verwijst naar Sonneborgh, museum van sterrenwacht. Verder beschrijft het verleden en heden van het gebied langs de Minstrook

Volgens verschillende theorieën was de Minstroom zo'n 6000 jaar geleden een oude Rijnloop. Minstroom komt van het woord mindere, ofwel een wat kleinere stroom, naast of ten opzichte van de Kromme Rijn.
Vanaf het moment dat er mensen woonden, werd er voedsel verbouwd. Later werd het een tuinbouw gebied. Kortom, langs de oevers van dit waterloopje  is eeuwenlang groente verbouwd voor de stad Utrecht. Het Minstroomgebied was de voedselkamer voor de stad.

Een oase van rust en ruimte midden in de stad

Naast deze terreinen zijn er ook veel stukken grond over gebleven waar geen nieuwbouw is gekomen, maar waar, mede dankzij het initiatief van bewoners en de inzet van de Werkgroep Herstel Leefbaarheid Oude Stadswijken, volkstuinen zijn gekomen. Er wordt voornamelijk groente verbouwd, maar er staan ook nog enkele fruitbomen die door de hoveniers achtergelaten zijn.
 Juist door de herkenbaarheid van de hoveniersgeschiedenis, wordt het Minstroomgebied tegenwoordig gezien als een waarde vol cultuurhistorisch onderdeel van de stad Utrecht. Na al deze veranderingen is Abstede of het Minstroom gebied een echte woonwijk geworden. De hoveniers zijn verhuisd of hebben een ander beroep gekozen, de winkels en fabrieken verdwenen en de scholen zijn om gebouwd tot appartementencomplexen. Toch is Abstede geen woonwijk zoals veel anderen. De historie is nog steeds terug te vinden in de Minstroom, de restanten van de hoveniersgronden en de nog bestaande hoveniers woningen en boerderijen. 

Een van de laatste hoveniers die vertrok (1976) was A.J. Emmelot, die een kwekerij had aan de Minkade.

In de moestuinen staat een klein gebouwtje ( niet op de foto), dat ooit een schuur was van een van de tuinderijen. Nu is het een gebouw van de tuindersvereniging Abstede.
De Minstroom heeft het gebied zien veranderen van een leeg land, met een paar boerderijen en het landhuis, naar een steeds voller wordende arbeiderswijk.
Een samenspel van woningen en moestuinen. Wie niet bekend is in Utrecht, kan dit gebied eigenlijk niet vinden.

De Oosterspoorbaan, het baanvak tussen Utrecht Maliebaan en Utrecht Lunetten is in voorjaar van 2017 weer opnieuw in gebruik genomen, niet meer als spoorlijn, maar als smal park waar een fiets- en voetpad doorheen loopt, vanaf de Abstederdijk tot aan de Koningsweg en vormt met een lengte van 750 meter een verbinding tussen binnenstad Utrecht en het Kromme Rijn gebied.
Als herinnering aan deze spoorlijn zijn de bovenleidingsportalen blijven staan, de rails blijven liggen en hier en daar een kenmerkend houten stootjuk neergezet. 

'Een persoon die voorzichtig de buitenwereld betreedt' ofwel 'een persoon die uit de kast komt'. Geschildert door Munir de Vries.

De schildering is gemaakt na diverse gesprekken met leerlingen van het Bonifatiuscollege

De naam Koningsweg is ontstaan begin 19e eeuw, nadat koning Lodewijk Napoleon de landgoederen Oud- en Nieuws Amelisweerd in 1808 had aangekocht

Muurschildering hoek Koningsweg / Kozakkenweg ter nagedachtenis aan de hofstede Kranenburg en de houtzaagmolen, die 200 meter verderop aan de Kromme Rijn stond

Lodewijk Napoleonplantsoen

Kromme Rijn

In 2008 kocht SSH het voormalige KPN terrein en liet er 1150 huurwoningen bouwen voor studenten en starters. Het gebied werd De Kwekerij genoemd, een verwijzing naar de vroege tuinders, Het gebouw Mammoet heeft 318 studio's voor studenten.

Het schilderscollectief  De Strakke Hand schilderde het kunstwerk  'Herderin met duiven' van de schilder Gerard van Honthorst op de muur van het Diakonessenhuis.

Alleen de tepels van het herderinnetje werden weggewerkt.

De Aloysiuskerk werd 100 jaar geleden gebouwd  (ontwerp van Hendrik Valk) voor de katholieke tuinders van de Minstroom en kwam bij de bouw van de nieuwbouwwijk gereed.
Het tuinbouwgebied was verander in een arbeiderswijk.

Nog een stukje historie
Groeiend ongenoegen van de bewoners leidde in 1973 tot de oprichting van het wijkcomité NAKA (Nieuw Aktie Komitee Abstede). Dit comité had twee belangrijke taken: het plan voor de Oostelijke invalsweg te laten intrekken en de heropbouw van de buurt. In 1975 werden de doelen bereikt.

De gemeenteraad verwierp het plan voor de oostelijke invalsweg en Abstede werd aangegeven als rehabilitatiegebied. Het uitgangspunt voor de heropbouw was het Basisprogramma Stadsvernieuwing Abstede (BASTA). Wonen moest de hoofdbestemming blijven, dat er voor de te slopen woningen nieuwe in de plaats moesten komen en dat de wensen van bewoners het vertrekpunt zouden zijn.
Een hoeksteen in de Abstederhof met de tekst ‘BASTA 1988’ vat het hele proces in één keer samen.  Deze gevelsteen met de tekst ‘Hier rust het ongenoegen van de Oosterbuurt’ werd op 15 mei 1985 nadat de stads vernieuwing was afgerond in de muur van Zonstraat 28 gemetseld.

En verder:

Tijdens de wandeling vertelde Theo dat de ijsvogels zich weer genesteld hebben in de wand schuin tegenover zijn boot.

Direct een afspraak gemaakt en inderdaad vlogen de ijsvogels langs de boot naar de wand. 

Na de wandeling vertelde Ad over het luiden van de klokken in de Doomkerk.
Belangstellenden mochten zich opgeven en langs komen.
Op de zondagmorgen naar de Dom om dit luide schouwspel te zien en te horen.

Een belevenis om dit zo van dichtbij mee te maken.

Bijzonder om het verschil tussen de klokken te horen.