 |
| Merwedekanaal |
Een ochtend op pad met oud collega’s en onder leiding van
Peter Gieling.
De start is bij restaurant De Buurten in Oog en AL in de voormalige Cereol fabriek.
Daarna volgt
een tocht op de fiets van rond de 12 km.
Ik kan er nog geen beeld van maken en
laat mij verrassen.
Tijdens de fietstocht wordt mij wel duidelijk wat het onderwerp van de route
is, maar door de dubbelfunctie van luisteren en foto’s maken gaat er toch nog
wel wat verloren.
Maar ons aller internet geeft inzicht in
deze materie en alles begint een plekje te krijgen. Het is toch een bijzonder
stuk geschiedenis zo op de rand van Utrecht.
Hoe krijg ik het beknopt in beeld.
 |
| Stichtse olie- en lijnkoekenfabriek Creol |
HET MERWEDEKANAAL
Het Merwedekanaal verbindt het Amsterdam-Rijnkanaal in de
stad Utrecht met de Boven-Merwede ten zuiden van Gorinchem. Tussen Nieuwegein
en Utrecht wordt het Merwedekanaal gekruist door het Amsterdam-Rijnkanaal en
tussen Nieuwegein en Vianen door de rivier de Lek.
Geschiedenis
Door het Noordzeekanaal (1876) werd Amsterdam weer
bereikbaar voor grote zeeschepen en ontstond behoefte aan verbetering van de
waterverbinding.
De klachten over ondiepten in de Keulsche Vaart hielden aan.
Schepen lagen soms weken lang vast op zandplaten in de Vecht voor ze verder
konden. En met name de passage van dorpen als Breukelen en Maarssen bleef
problematisch. Daarnaast ontstonden bij deze dorpen telkens nieuwe ondiepten
door vuil en afval dat de bevolking en plaatselijke fabrikanten in de rivier
gooiden
Het Merwedekanaal is gegraven om de positie van Amsterdam
als zeehaven veilig te stellen. Het moest de hoofdstad beter verbinden met het
Duitse achterland.
In het begin van de 19e eeuw liep de vaarverbinding van Amsterdam met de Rijn
via de Zuiderzee en de Vecht. De
Zuiderzee was echter gevaarlijk voor de toen gebruikte binnenvaartschepen en de
Vecht was te smal, te bochtig en te ondiep voor de in omvang toenemende
‘Keulenaars’, de schepen die op Duitsland voeren.
 |
| Muntsluis |
De Muntsluis is wellicht de beste plek om het Merwedekanaal te begrijpen.
Bij de voormalige veevoederfabriek ligt een in 1884/1885 gebouwde sluis.
Ernaast, aan de stadskant, ligt een in 1904 opgeleverde tweede, 14 meter brede sluis.
Beide sluiskolken zijn 120 meter lang, ook nu nog een indrukwekkende lengte.
Binnen tien jaar tijd verdubbelde het aantal schepen in de sluis.
De wachttijden voor schippers liepen op. Het in 1905 bij de sluis geopende café Kanaalzicht deed hierdoor goede zaken.
Na de aanleg van het kanaal vestigden zich tal van nieuwe en
grote industrieën eraan. zoals Demka, 's Rijks Munt, Twijnstra's Oliefabriek N.V. en de
Coöperatieve Stichtsche Olie- en Lijnkoekenfabriek. UTD-fabrieken
(De Rijksmunt verhuisde in 1907 van de Oudegracht naar het kanaal, omdat die
veel betere mogelijk heden bood voor de afvoer van de geslagen munten naar de Nederlandsche Bank in
Amsterdam.)
Het Merwedekanaal speelde ook een rol in de Nieuwe Hollandse
Waterlinie. Vanuit de Lek kon water aangevoerd worden om de landerijen ten
noorden van Utrecht onder water te zetten. De vijand kon de stad Utrecht dan
niet meer bereiken.
 |
| Muntbrug |
 |
| de Munt |
De Muntbrug in Utrecht is de enige oorspronkelijke brug die
alle moderniseringen van het kanaal heeft overleefd. De Muntsluis, de
sluiswachterswoningen en de mooie draaibrug over het kanaal bij de Munt vormen
een passend ensemble.
Omdat het Merwedekanaal niet meer aan de eisen van de tijd
voldeed, ( bruggen en sluizen) werd het langere, bredere en diepere
Amsterdam-Rijnkanaal gegraven.
De fabrieksgebouwen van Douwe Egberts staan precies op het
punt waar het nieuwe tracé van het Amsterdam-Rijnkanaal zich afscheidt van het
oude Merwedekanaal.
STICHTSCHE OLIE- EN LIJNKOEKENFABRIEK CEREOL
 |
| Cereol |
Aan de Utrechtse Merwede verrees in 1908 de Coöperatieve
Stichtsche Olie- en Lijnkoekenfabriek Cereol. De voornaamste taak was het
winnen van olie uit lijnzaad. Uit de restmaterialen die overbleven tijdens het
productieproces werden veekoeken geproduceerd.
Na een faillissement in 1973 gebruikte een nieuwe
buitenlandse eigenaar de fabriek voor het bewerken van soja. In al die jaren
vormde de fabriek een flinke bron van overlast voor de omliggende wijk Oog in
Al.
In 2002 sloot de fabriek de deuren sloot en werd opgekocht
door de gemeente. In 2008 werd het
industriële erfgoed echter getroffen door een heftige brand, die alleen door de
bakstenen buitengevel werd overleefd.
In juli 2014 werd de Cereolfabriek opnieuw in gebruik
genomen. Tegenwoordig komen buurtbewoners er om de basisschool met BSO, de
gymzaal, de bibliotheek of kantoorruimtes te bezoeken. Maar met een restaurant,
wijkkunstencentrum en theater trekt de Cereolfabriek bezoekers uit de wijde
omgeving.
VILLA JONGERIUS
 |
| Villa Jongerius |
Een uniek stukje erfgoed in Utrecht, gebouwd in 1938 door de
ondernemer Jan Jongerius. De villa, een bijzondere combinatie van Art Deco en
modernisme, was jarenlang het kloppende hart van zijn autobedrijf en
internationale handelsnetwerk. Na een zorgvuldige restauratie heeft deze
historische locatie haar oorspronkelijke glans herwonnen en straalt zij weer
als een symbool van ondernemerschap en innovatie.
Jan Jongerius (1888-1941) werd geboren in een Utrechtse
hoveniersfamilie. Hij begon zijn carrière in de groentehandel van zijn vader.
Het bedrijf verzorgde onder andere de levering van groente en fruit aan de vele
kazernes in en rondom Utrecht.
Transport met paard en wagen maakte in deze periode plaats
voor de automobiel en zo kwam Jan Jongerius in 1921 in contact met de Texas
Company (Texaco). In opdracht van dit Amerikaanse bedrijf plaatste hij de
Texaco benzinepompen door heel Nederland.
Jan Jongerius werd vervolgens in 1925 officieel Forddealer
met onder andere garages in Utrecht, Amsterdam en Arnhem en werd in Utrecht al
snel bekend onder zijn bijnaam: Jan Ford.
In korte tijd wist Jan Jongerius zijn bedrijf uit te bouwen
tot de grootste Forddealer van Nederland en fabrikant van o.a. autobussen,
vrachtwagens en kraanwagen.
In 1941 stierf Jan Jongerius plotseling op 52 jarige
leeftijd. In 1954 werd het bedrijf failliet verklaard en kwam het gehele
Jongerius terrein, inclusief het woonhuis en het kantoor in bezit van Defensie.
In 2006 werd door een aantal kleinkinderen de Stichting
Vrienden van het Jongerius Complex opgericht met als doel het behoud en de
restauratie van het totale Jongerius Complex.
HET HUISJE VAN MIEN
 |
| Huisje van Mien |
Van Zijstweg 51, ook bekend als het Huis(je) van Mien, is
een voormalige hovenierswoning in de stad Utrecht, die staat tussen de
Jaarbeurs en de Veilinghaven. Het pand werd tussen 1996 en 2019 bedreigd met
sloop.
Het huis werd gebouwd rond 1875, toen het Merwedekanaal nog
niet was aangelegd. Het werd betrokken door de hoveniersfamilie De Groot. Bij
de aanleg van de Veilinghaven bleef het huis gespaard, en rond 1927 werd het in
art-decostijl verbouwd naar ontwerp van de Utrechtse architect J. Wentinck.
In 1996 kocht de gemeente het pand met de bedoeling het te
slopen. Voorwaarde was dat Mien de Groot (1912-1998), die in het huis was
geboren en nooit ergens anders had gewoond, erin mocht blijven wonen. Na haar
dood, twee jaar later, werd het pand gekraakt.
Monumentenbeschermers maakten bezwaar tegen de sloopplannen
vanwege de status van laatste hovenierswoning en de art-deco kenmerken. Het
pand werd in 2007 voor het publiek opengesteld tijdens Open Monumentendag en
voor een huiskamerconcert.
Bijzonder is het interieur met bedsteden, opkamers en de trap in art-deco
stijl.
 |
| Veilinghaven |
Stukje geschiedenis
 |
| Mobach pottenbakkerij |
 |
| Merwedekanaal |
 |
| gereedschapsfabriek |
 |
| Neerlandia |
 |
| Amsterdam Rijnkanaal |
 |
| Noordersluis - Amsterdam Rijnkanaal |
 |
| Rijkswaterstaat |
 |
| Galecopperbrug |
 |
| Prins Clausbrug |
 |
| Op de kop bij Amsterdam Rijnkanaal - Merwedekanaal |
 |
| Douwe Egberts |
